Autyzm to enigmatyczne pojęcie, wokół którego krąży wiele mitów i szkodliwych stereotypów. Taka dezinformacja prowadzi do oceniania innych, bez właściwego zrozumienia. O tym, czym właściwie jest spektrum autyzmu, o wrażliwości oraz jak możemy lepiej zrozumieć takie osoby, opowiada dziś mgr Maria Kolmetz – pracownik Działu ds. Osób z Niepełnosprawnościami UKW.

Czym właściwie jest spektrum autyzmu? Jak możemy je zakwalifikować?

Autyzm, jak i zespół Aspergera, według klasyfikacji DSM-V i ICD-10, należą do zaburzeń autystycznych, czyli razem tworzących spektrum autyzmu. Właściwie dotyka ono wszystkich sfer - społecznej, emocjonalnej i poznawczej.

Możemy powiedzieć, że spektrum autyzmu to odmienny sposób rozwoju. Według statystyk widać zwiększoną częstotliwość występowania osób ze spektrum autyzmu na uczelniach wyższych, ale nie tylko.

Według badań z 2016 roku jednej z amerykańskich organizacji, spektrum autyzmu występuje teraz mniej więcej u 1 na 54 osoby. Spektrum występuje coraz częściej, ale jest to też związane z coraz lepszymi narzędziami diagnostycznymi, z diagnozą nie tylko we wczesnych latach dziecięcych, ale też w późniejszych latach.

Można też wspomnieć o tym, że spektrum autyzmu jest diagnozowane mniej więcej 4 razy częściej u chłopców niż u dziewczynek, tak w ramach małej ciekawostki.

Nawiązując do popularnych tez, które często przewijają się w internecie - wiele osób ze spektrum autyzmu zachowuje się, można by powiedzieć w trochę „inny” sposób. Jak możemy takie zachowania rozumieć?

Każdy z nas ma jakieś nietypowe zachowania. Jest to uwarunkowane czasem genetycznie, a czasem środowiskowo, czyli ze względu na miejsce, w jakim się wychowaliśmy.

U osób ze spektrum autyzmu takie zachowania są dosyć charakterystyczne. Najczęściej powtarzające się to na przykład nadmierne przywiązanie do rutyny i nadmierna lub z drugiej strony niewielka wrażliwość na jakieś bodźce.

Występują także trudności w komunikacji z innymi osobami, czasem ich wypowiedzi sprawiają wrażenie nieadekwatnych i niepasujących do tematu albo też unikają kontaktu wzrokowego.

Są to takie zachowania typowe, które występują w obrębie spektrum i dla nich są one naturalne, jednak dla osób, które patrzą na to z zewnątrz, jest to coś nietypowego.

A jak to jest z emocjami - czy osoby ze spektrum autyzmu odczuwają emocje w inny sposób?

Osoby ze spektrum autyzmu odczuwają emocje czasem bardziej lub mniej intensywnie. Miewają trudności w odczytywaniu emocji u innych osób albo mogą nieprawidłowo zinterpretować, np. mimikę czy mowę ciała.

Zdarza się, że nieprawidłowo interpretują ton wypowiedzi albo to, co idzie za tą wypowiedzią. Przykładowo, gdy ktoś powie coś ironicznego, to istnieje możliwość, że osoba ze spektrum autyzmu nie zrozumie tego.

Osoby ze spektrum bardzo często izolują się, bo mają trudności z nawiązaniem relacji, a oni jednak bardzo chcą, tylko nie do końca wiedzą, jak nawiązać tę relację.

To od nas w dużej mierze zależy, czy my im to w jakiś sposób ułatwimy i wspomożemy ich w tym wszystkim, czy jednak utrudnimy. Taką ważną rzeczą, którą każdy z nas na pewno może zastosować jest parafraza, czyli powtórzenie danej wypowiedzi lub pytania w troszkę inny sposób. Przykładowo – „rozumiem, że powiedziałeś to i to?”.

Możemy tutaj usprawnić tę komunikację, czy na pewno rozumiemy się w ten sam sposób, żeby ograniczyć możliwość wystąpienia wszelkich niedomówień.

Na jakie wsparcie może liczyć student ze spektrum autyzmu na UKW?

Przede wszystkim jest to wsparcie psychologiczne. Pani Doktor Kamilla Komorowska, która ściśle z nami współpracuje, udziela wsparcia psychologicznego, a my zachęcamy studentów do skorzystania.

Kiedy zgłasza się do nas student ze spektrum autyzmu, zawsze informujemy o tym, że Pani Doktor Komorowska jest dostępna na uczelni. W razie jakichkolwiek trudności lub po prostu chęci wygadania się, można śmiało z nią porozmawiać.

Student może liczyć również na wsparcie organizacyjne. Mogę pomóc w nauce obsługi USOSa, zarejestrowaniu się na zajęcia. Pomagam również w wypełnianiu dokumentów, takich jak wniosek o indywidualną organizację studiów. Są to działania, z którymi student często się spotyka, a zdarzają się czasem pewne trudności, więc zawsze można śmiało się do mnie zgłosić i uzyskać taką pomoc.

Kolejną możliwością wsparcia jest wsparcie finansowe w postaci stypendium dla osób z niepełnosprawnościami. Jeśli osoba ze spektrum autyzmu ma orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, to przysługuje jej takie stypendium. W obecnym roku akademickim jest to 700 złotych miesięcznie.

Stosujemy też z chętnymi studentami tak zwane raporty. Osoba wypełnia tabelę, co robiła danego dnia na zajęciach i co ma zrobić na następne. Następnie może mi to przesłać i mamy wtedy razem taką wspólną kontrolę nad tym, co się dzieje i co trzeba zrobić. Jest to wszystko ładnie posegregowane i sprzyja właśnie tej rutynie, której osoby ze spektrum autyzmu jednak potrzebują i jest takiej osobie troszkę łatwiej.

Jeżeli taka osoba wyrazi zgodę, możemy też poinformować wykładowców, że dany student ma spektrum autyzmu. W takiej sytuacji wykładowcy mają świadomość, że dana osoba może mieć jakieś trudności i mogą się odpowiednio przygotować do zajęć czy konsultacji z takim studentem. 

Wspomina Pani o tym, jak możemy prowadzić rozmowę z osobami ze spektrum autyzmu. Czy może Pani udzielić nam wszystkim garści porad, jak nawiązywać relacje z osobami ze spektrum autyzmu i rozmawiać tak, by ułatwić im sytuację?

Powinniśmy być może troszkę bardziej wrażliwi i bardziej wyrozumiali. Czasem nie wiemy nawet, że mamy takie osoby gdzieś w gronie znajomych czy w gronie osób na roku na uczelni. Oni nie mają obowiązku informowania innych o tym, że mają spektrum autyzmu.

W związku z tym powiedziałabym więc troszkę bardziej ogólnie. Pamiętajmy o tym, żeby być wrażliwym, cierpliwym i wyrozumiałym dla innych. To są takie podstawowe zasady, o których powinniśmy pamiętać w kontaktach z innymi, bo każdy z nas ma pewne trudności, z czymś może sobie nie radzić, a my o tym nie wiemy. Taki zestaw ogólnych zasad powinien pomóc nam porozumieć się z innymi.

rozmawiał Dariusz Reguła